Türkiye’nin sanayi devleri arasında yabancı sermaye paylı kuruluşların sayısındaki düşüş durdurulamıyor. İstanbul Sanayi Odası’nın (İSO) açıkladığı “Türkiye’nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu 2022 Araştırması”nın sonuçlarına göre, listedeki yabancı sermayeli şirket sayısı 2009’da 153 ile ulaştığı zirvenin ardından geçen yıl 108’e kadar indi. İSO 500’deki üretimden satış, brüt katma değer ve ihracat payları da, yabancı sermayeli kuruluşların istatistiklerinin ayrıca paylaşılmaya başlandığı 2006’dan bu yana en düşük seviyesine indi. EKONOMİ’nin derlediği bilgilere göre, yabancı sermaye paylı kuruluş sayısı, geçen yıl 1 adet gerileyerek 108’e indi. Geriye dönük bakıldığında, yabancı sermaye paylı kuruluşların sayısının 2008’de patlak veren küresel krizin etkilerinin devam ettiği 2009 yılında 153 adede ulaşarak zirveye çıktığı görülüyor. İSO 500’deki yabancı sermayeli şirket sayısı 2014’te 11 adet, 2017’de de 8 adet düşerek çok sert gerilerken, bu süreçte kuruluş sayısı sadece 2018 yılında 3 adet artıyor, devam eden yıllarda ise gerilemeyi sürdürüyor.
CİRODAKİ PAYI ZAYIFLIYOR
Geçen yıl İSO 500’deki 108 yabancı sermayeli şirketin toplam üretimden satışları 1 trilyon 255 milyar 771 milyon TL iken, 2021’de bu tutar 585 trilyon 743 milyar 72 milyon TL seviyesindeydi. Yabancı sermayeli kuruluşlar üretimden satışlarını bir önceki yıla göre yüzde 114 artırırken, İSO 500’ün tamamında üretimden satışlar bir önceki yıla göre 119 yükseldi.
Üretimden satışlarda yabancıların performansı İSO 500’ün altında kalırken, yabancıların İSO 500’ün üretimden satışlarından aldığı pay da yüzde 28’e kadar indi. Oysa verinin paylaşılmaya paylaşıldığı 2006 yılında bu oran yüzde 33 seviyesindeydi ve 2016’da yüzde 33,4’e kadar yükselmişti. Üretimden satışlarda olduğu gibi üretici fiyatlarıyla yaratılan brüt katma değerde de yabancı sermayeli firmaların payı geriliyor. Buna göre yabancıların yaratılan brüt katma değerdeki ağırlığı 2021’deki yüzde 36,1’lik seviyesinden, geçen yıl yüzde 34,9’a inerek 2006’dan bu yana en düşük seviyeyi gördü. Oysa 2012 yılında yabancıların brüt katma değerdeki payı yüzde 42,7’ye kadar çıkarak zirveyi görmüştü. Yanı sıra İSO 500’ün brüt katma değeri geçen yıl yüzde 114 artarken, yabancıların brüt katma değer artışı yüzde 107 ile yine genelin altında bir performans gösterdi.
Yabancı sermaye paylı şirketlerin ihracatı, geçen yıl bir önceki yıla göre yüzde 8,5 artarak 31,6 milyar dolardan 34,3 milyar dolara çıktı. Bu dönemde İSO 500’ün ihracat artışı ise yüzde 14,1 oldu. Yabancı sermayelilerin İSO 500’ün ihracatından aldığı pay ise yüzde 35’e inerek yine veri tarihinin en dip seviyesine gerileyen göstergelerden biri oldu. 2019’da yüzde 48,9 ile İSO 500 ihracatının neredeyse yarısı yabancı sermaye paylı şirketler tarafından yapılırken, 2021 sonrasında bu pay yüzde 40 altında seyretti.
Yabancı sermayelilerin kârlılık performansı incelendiğinde ise bu gösterge diğerlerinden pozitif ayrışıyor. Buna göre, yabancı sermaye paylı kuruluşların dönem kâr ve zarar toplamı 2021 yılında 48 milyar 497,5 milyon TL iken, 2022 yılında yüzde 148 artarak 120 milyar 381,2 milyon TL oldu. Dönem kârı ile aldığı pay ise geçen yıl %22,1’de yüzde 24,8’e çıktı. Veri geçmişine bakıldığında, yabancı sermayelilerin kârlılık performansının 2018’de yaşanan 6,8 puanlık sert düşüşten sonra bozulduğu, takip eden 4 yılda da dalgalı bir seyir izlediği görülüyor.
İSTİHDAMDAKİ KATKI PATİNAJ YAPIYOR
Yabancı sermayeli kuruluşların sayısının son yıllarda düzenli olarak gerilemesi, bu kuruluşların ücretle çalışanlar ortalamasında aldığı payın da düşük seyretmesine neden oluyor. İstihdamda yabancı sermayeli kuruluşların payına bakıldığında, 2022’de yüzde 0,3 gibi zayıf bir artış yaşansa da gösterge, son 3 yıldır yüzde 26 seviyelerinde ölçülerek adeta yerinde sayıyor.
İLK 50’DEKİ ORAN DA EN DÜŞÜK SEVİYEDE
Yabancı sermaye paylı kuruluşlar ellilik gruplar itibarıyla incelendiğinde, ilk 50’de yer alan yabancı sermayeli kuruluş sayısı 2021’e göre 2 adet gerileyerek 12’ye indi. Böylece İSO 500’de istatistik tarihinin en düşük seviye ölçülmüş oldu. İlk 50’deki 12 yabancı sermayeli şirketin üretimden satışlardan aldığı pay yüzde 15,9 olurken, geçen yıla göre 1 puanlık düşüş söz konusu. Bu oranla söz konusu 12 şirket listedeki tüm yabancı şirketlerin üretimden satışlarının yarısından fazlasını gerçekleştirmiş oldu. İlk 50’deki 12 kuruluşun üretici fiyatlarıyla yaratılan katma değerden aldığı pay ise 1,8 puanlık artış ile 13,9’a çıktı. Bu 12 şirket İSO 500’ün dönem kârından yüzde 17,6 pay alırken, bu göstergede artış geçen yıla göre 5,5 puan oldu. Söz konusu 12 kuruluşun ihracattan aldığı pay geçen yıla göre 3,9 puan düşerek yüzde 20,8; istihdamdan aldığı pay ise 0,8 puan gibi ihmal edilebilir bir düşüşle yüzde 8 olarak gerçekleşti.
77 ŞİRKETTE YABANCI SERMAYE PAYI %50’DEN FAZLA
İSO 500’de yer alan kuruluşlar 25 alt sektörde faaliyet gösterirken, yabancı sermayeli kuruluşların 2021’de olduğu gibi 2022’de de 20 alt sektörde faaliyet gerçekleştirdiği görülüyor. En fazla yabancı sermayeli kuruluşun faaliyet gösterdiği sektör 22 kuruluş ile motorlu kara taşıtları olurken, bu sektörü 16 kuruluş ile gıda, 10 kuruluş ile de elektrikli teçhizat sektörü takip etti. Öte yandan, İSO 500’ün içinde yer alan 108 yabancı sermayeli kuruluştan 77’sinde yabancı sermaye payı yüzde 50 ve üzerinde ölçülürken, bu kuruluşların 108 yabancı sermayeli kuruluş içinde önemli bir paya sahip olduğu dikkat çekiyor.
